In de afgelopen jaren heeft Nederland te maken gekregen met een complexe en uitdagende milieuwetgevingskwestie: de stikstofcrisis. Deze crisis heeft veel gevolgen voor een breed scala aan sectoren, maar nergens is de impact op dit moment zo voelbaar als in de Grond-, Weg- en Waterbouw (GWW) en bouwsector. Een recent rapport van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) werpt nieuw licht op de omvang van deze problematiek. In dit rapport wordt een productieverlies van maar liefst € 1,2 miljard voorspeld voor de wegenbouw tot het jaar 2030. Daarnaast wordt het risico van de aangescherpte stikstofregeling voor enkele belangrijke woningbouwprojecten aan het licht gebracht. De boodschap van het rapport is duidelijk: de stikstofrestricties beïnvloeden de haalbaarheid van zowel grote als kleine projecten, met verstrekkende gevolgen voor de economie, mobiliteit, en het woningaanbod. Dit artikel gaat in op de details van het EIB-rapport en de gevolgen van de stikstofbeperkingen voor infraprojecten en de woningbouw.

De impact op rijkswegen

De impact van de stikstofrestricties op de rijkswegen is immens. Volgens het EIB-rapport is een groot deel van deze impact toe te schrijven aan de vertraging of volledige stillegging van 17 belangrijke aanleg- en uitbreidingsprojecten met een totaalbudget van € 7,2 miljard. Deze projecten hebben te maken gekregen met strengere vergunningseisen door de stikstofcrisis. Hierdoor wordt de wegenbouwsector geconfronteerd met een netto productieverlies van € 800 miljoen over de periode 2024-2030. Zorgwekkend is dat zes van deze getroffen projecten invloed hebben op 16 van de 50 grootste fileknelpunten in het land. Het gevolg van de vertragingen bij deze 6 projecten is dus niet alleen het productieverlies, maar ook een toename in filekosten. Het EIB-rapport schat in dat de vertragingen in de 17 belangrijke aanleg- en uitbreidingsprojecten zal leiden tot een verdubbeling van de files bij deze knelpunten. Dit zal ongeveer 14,5 miljoen extra voertuigverliesuren tot gevolg hebben. Dit staat gelijk aan bijna € 250 miljoen aan additionele filekosten voor personenauto's, en nog eens meer dan € 200 miljoen voor het goederenvervoer over dezelfde periode. Het stilzetten van deze projecten laat een urgente en complexe uitdaging zien: hoe kan Nederland zijn infrastructuur blijven ontwikkelen binnen de grenzen van de aangescherpte milieuwetgeving? Het antwoord op deze vraag is cruciaal, niet alleen voor de GWW en bouwsector maar voor de gehele Nederlandse economie en maatschappij.

Gevolgen voor provinciale en gemeentelijke wegen 

Naast rijkswegen werpt de stikstofproblematiek ook belemmeringen op voor provinciale en gemeentelijke wegenprojecten. 50% van de provinciale en gemeentelijke wegenprojecten loopt risico omdat ze vergunningplichtig zijn. Op basis van de afstand van de wegen tot N2000-gebieden en de gemiddelde uitstoot tijdens de bouwfase, schat het EIB in dat 15% van deze lokale wegenprojecten door stikstof niet door kunnen gaan. Deze cijfers gaan enkel over de bouwfase. Als hierbij ook nog de gebruiksfase wordt meegenomen, kan worden aangenomen dat provinciale wegen op meer dan 2 km afstand van een N2000-gebied door kunnen gaan en voor gemeentelijke wegen vanaf 1 km. Dit betekent dat naar schatting 35% van de provinciale en 17% van de gemeentelijke vergunningplichtige wegenprojecten door de stikstofcrisis worden getroffen. Het EIB schat dat lokale wegenprojecten hierdoor gezamenlijk te maken krijgen met een netto productieverlies van € 300 miljoen.

Figuur 1. Overzicht netto productieverlies door stikstof tot 2030 per opdrachtgever (Bron: EIB)

Verschillende provincies en gemeenten zoeken naar oplossingen om deze uitdagingen het hoofd te bieden. Door in te zetten op de ontwikkeling van minder stikstof intensieve bouwmethoden en het hergebruik van materialen, proberen lokale overheden de negatieve impact op hun infraprojecten te beperken. Ook kijken zij naar alternatieve locaties voor projecten die minder gevoelig zijn voor de restricties van stikstofemissies. Hiermee proberen ze de noodzakelijke verbeteringen en uitbreidingen in de infrastructuur te waarborgen.

De stikstofcrisis van de woningbouw

De stikstofcrisis heeft niet alleen een verlammend effect op infrastructuur- en wegenprojecten, maar vormt ook een aanzienlijke bedreiging voor de woningbouw in Nederland. Met name grote nieuwbouwlocaties, die cruciaal zijn voor het aanpakken van het nijpende woningtekort, staan onder druk. Het rapport van het EIB belicht de serieuze risico's die stikstofemissies vormen voor de realisatie van deze projecten. Het veroorzaakte potentiële productieverlies kan verstrekkende gevolgen hebben voor de woningmarkt en de uitbreiding van Nederlandse steden. Uit het rapport van de EIB blijkt dat 19 grootschalige woningbouwlocaties risico lopen op vertraging. Deze woningbouwlocaties moeten gezamenlijk 600.000 nieuwe woningen opleveren. De projecten zijn niet alleen van vitaal belang voor het verminderen van de woningnood. Ze zijn ook belangrijk voor het stimuleren van de economie door. De stikstofrestricties bemoeilijken echter de voortgang, waarbij projecten nabij Natura 2000-gebieden extra kwetsbaar zijn voor juridische en milieutechnische bezwaren.

Figuur 2. Overzicht van de 19 NOVEX-woningbouwlocaties (Bron: Rijksoverheid) 

Om een antwoord te vinden op deze uitdagingen, kijken projectontwikkelaars en overheidsinstanties naar mogelijke samenwerkingen met milieudeskundigen. Doel hierbij is het integreren van duurzame bouwmethoden die de stikstofuitstoot minimaliseren. Ook wordt er gezocht naar compensatiemaatregelen en innovatieve projectplanning die zowel de natuur beschermt als de bouw van woningen mogelijk maakt. Het vinden van een balans tussen onze verantwoordelijkheid voor het milieu en de urgente behoefte aan woningen is prioriteit geworden door de stikstofrestricties.

Naar duurzame oplossingen

De vermindering van stikstof vereist een gecoördineerde aanpak en de implementatie van duurzame oplossingen. Zo zal er allereerst een duidelijke inschatting moeten komen van welke projecten technisch en financieel haalbaar blijven. Daarnaast moeten worden nagedacht over duurzamere bouwmethoden en het gebruik van elektrische machines. Het gebruik van elektrische machines kan de uitstoot van stikstof in de bouwfase aanzienlijk verminderen. Daarnaast is de ontwikkeling van een groene infrastructuur, zoals het aanleggen van natuurlijke buffers rondom Natura 2000-gebieden, essentieel om de biodiversiteit te beschermen en tegelijkertijd noodzakelijke woning- en wegenbouw door te laten gaan. Deze uitdagingen kunnen niet door één partij alleen worden aangepakt. Een gezamenlijke inspanning van overheid, industrie en maatschappij is cruciaal voor het realiseren van duurzame groei en ontwikkeling. Het gaat hierbij niet alleen om het verminderen van stikstofemissies, maar ook om het herstellen en behouden van onze natuurlijke omgeving voor toekomstige generaties.

De stikstofcrisis biedt een unieke kans om onze benadering van bouw en ontwikkeling te heroverwegen en om te zetten naar een model dat duurzaamheid en economische groei hand in hand laat gaan. Het adresseren van deze crisis is niet alleen essentieel voor de toekomst van de Nederlandse GWW en bouwsector, maar vormt ook de basis voor het behoud van onze leefomgeving. Laten we deze uitdaging als een kans zien om te innoveren, samen te werken en een duurzamer Nederland te bouwen.