De overgang naar een circulaire (bouw) economie binnen de Grond-, Weg- en Waterbouw (GWW) is een cruciale stap om duurzaamheid in de sector te kunnen garanderen. Circulariteit in de GWW-sector betekent het maximaliseren van het gebruik van herbruikbare materialen en het minimaliseren van waardeverlies, door rekening te houden met demontage en hergebruik. Het concept strekt dus verder dan traditionele recycling; het gaat om het sluiten van de materialenkringloop. Waar bij recycling waarde van het initiële product verloren gaat, is het doel van circulariteit juist om geen waarde te verliezen binnen de materialenkringloop. Deze benadering is niet alleen van belang voor het milieu maar biedt ook economische kansen door efficiënter materiaalgebruik (hergebruik) en innovatie in bouwprocessen. De ambitie van Nederland om in 2050 een circulaire economie te bereiken, vereist een fundamentele verschuiving in hoe de GWW-sector opereert, van ontwerp tot deconstructie van projecten. De transitie naar een circulair model is een belangrijke stap in het streven naar duurzaamheid, waarbij het essentieel is om af te stappen van lineaire bouwpraktijken. Het succes van deze beweging hangt af van de samenwerking tussen overheid, industrie en de bredere samenleving, en vereist innovatie, aanpassing van beleid en een verandering in denkwijze bij alle betrokken partijen.

De huidige stand van zaken en hobbels op de weg

De transitie naar een circulaire Grond-, Weg- en Waterbouw (GWW) sector is complex en veelomvattend, en wordt beïnvloed door een scala aan factoren die zowel uitdagingen als kansen bieden. De huidige stand van zaken laat zien dat er aanzienlijke vooruitgang is geboekt, maar er zijn nog steeds obstakels te overwinnen. Verschillende projecten en initiatieven tonen de haalbaarheid en voordelen van circulaire benaderingen. Zo zijn er voorbeelden van het succesvol gebruik van gerecyclede materialen bij infraprojecten en het ontwikkelen van modulaire en demontabele ontwerpen die toekomstig hergebruik van materialen mogelijk maken. Deze projecten zijn het bewijs dat het mogelijk is circulaire principes toe te passen op een manier die economisch haalbaar is.

Desalniettemin heeft de transitie naar een circulaire GWW-sector te maken met enkele hobbels i de weg. Volgens Marko Hekkert, directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving, wordt er inmiddels veel materiaal hergebruikt binnen de sector alleen is er nog ruimte voor verbetering: “Hergebruik is nu vooral laagwaardig. Afvalmateriaal wordt bijvoorbeeld opnieuw gebruikt in de onderlaag van wegen. Het is zeer de vraag of je daar later weer iets mee kunt. Er is meer hoogwaardige recycling nodig, maar dat gebeurt nu mondjesmaat.” Het is dus aan de sector om meer hoogwaardige recycling toe te passen. Onderzoek hierin is cruciaal volgens Hekkert. Ook ziet hij efficiënter grondstofverbruik als een belangrijke stap binnen de transitie, omdat grondstoffen zo het beste worden bespaard. Dit kan bijvoorbeeld door anders te ontwerpen, efficiëntere productie, beter onderhoud en het verlengen van de levensduur van bestaande objecten.

Een andere belangrijke uitdaging is de aanpassing van regelgeving en beleid om circulariteit binnen projecten te ondersteunen en stimuleren. De huidige regelgeving is vaak nog gebaseerd op lineaire economische modellen, wat innovatie kan belemmeren. Ook is er behoefte aan heldere definities en standaarden voor circulaire materialen en processen, om uniformiteit en kwaliteitswaarborging in de sector te kunnen garanderen. Tot slot spelen technologische ontwikkelingen een cruciale rol in de transitie naar circulariteit. Nieuwe technologieën en methoden voor materiaalgebruik, -hergebruik en recycling zijn essentieel om efficiënte circulaire projecten mogelijk te maken.

Voorbeelden uit de praktijk

Innovaties binnen de GWW-sector spelen een cruciale rol in de overgang naar een circulaire economie. Door de ontwikkeling en implementatie van innovatieve technologieën en methoden worden nieuwe mogelijkheden gecreëerd om materialen efficiënter te gebruiken en te hergebruiken. Een opmerkelijk voorbeeld hiervan is het experiment met houten vangrails van Rijkswaterstaat. Deze vangrails, gemaakt van 100% FSC-gecertificeerd hardhout staan inmiddels langs verschillende Nederlandse wegen. Het ontwerp van deze vangrails maakt gebruik van de veerkracht van hout: doordat de constructie bij een aanrijding meebuigt, hoeven er veel minder reparaties aan uitgevoerd te worden. De schadelijke uitloging van zink, dat als beschermlaag wordt toegepast op stalen vangrails, naar bodem en oppervlaktewater wordt met dit ontwerp met tachtig tot negentig procent teruggebracht.   

Ook staan er op meerdere plaatsen in Nederland houten wegportalen voor matrixborden en bewegwijzering. Onderzoek van Stichting Houtresearch (SHR) toont aan dat deze houten wegportalen na 15 jaar en zonder enige onderhoudsbehoefte nog steeds goed functioneren. De houten wegportalen vormen een duurzaam alternatief voor de stalen portalen die iedere 8 tot 12 jaar opnieuw moeten worden gecoat. Daarnaast laat een onderzoek van NIBE zien dat de CO2-uitstoot 94 procent minder is en de MKI 78 procent lager dan die van stalen exemplaren.

1.Voorbeelden houten vangrail en houten wegportalen (bronnen: Circubuild en GWW-totaal)

Platform CB’23 is een ander mooi voorbeeld van innovatie op het gebied van circulariteit in de GWW-sector. Dit initiatief streeft naar het opstellen van nationale afspraken over circulair bouwen, waardoor uniformiteit en samenwerking tussen verschillende partijen in de sector worden bevorderd. Door het delen van best practices en het ontwikkelen van leidraden voor circulair bouwen, draagt CB’23 bij aan het creëren van een fundament voor de implementatie van circulaire principes in nieuwe GWW-projecten.

Deze praktijkvoorbeelden benadrukken de potentie van circulaire innovaties in het realiseren van duurzamere bouwpraktijken. Echter, voor een succesvolle transitie is het essentieel dat dergelijke innovaties worden ondersteund door beleidsmakers en grote spelers in de branche. Alleen door een gecoördineerde aanpak en de bereidheid om te investeren in nieuwe technologieën en methoden, kan de GWW-sector zijn ecologische voetafdruk verkleinen en een leidende rol spelen in de circulaire economie.

Beleid en regelgeving

Beleid en regelgeving vormen de ruggengraat van de transitie naar circulariteit binnen de GWW-sector. Een belangrijk stap in de transitie is de ambitie van Rijkswaterstaat om in 2030 maar liefst 50% van de primaire grondstoffen te vervangen door secundaire grondstoffen. Dit doel onderstreept niet alleen de noodzaak voor helder en effectief beleid, maar ook voor nieuwe (flexibele) regelgeving die de adoptie van circulaire praktijken bevordert. De uitdaging ligt in het creëren van beleidskaders die de implementatie van circulaire systemen ondersteunt, zonder innovatie te belemmeren. Dit vereist flexibele regelgeving die kan meebewegen met de ontwikkelingen in de sector en stimulansen biedt voor bedrijven om circulaire oplossingen te verkennen en toe te passen. Daarnaast is het essentieel om duidelijke richtlijnen en normen te ontwikkelen voor wat als 'circulair' wordt beschouwd, om zo kwaliteit en duurzaamheid te waarborgen.

Het belang van beleid en regelgeving gaat verder dan enkel het stimuleren van het gebruik van secundaire materialen. Het gaat ook om het faciliteren van onderzoek en ontwikkeling, het bevorderen van publiek-private samenwerkingen en het creëren van een markt voor circulaire producten en diensten. Door een omgeving te scheppen waarin circulaire initiatieven kunnen floreren, legt de overheid de basis voor een duurzame en economisch veerkrachtige GWW-sector. De weg vooruit vraagt om een continue dialoog tussen beleidsmakers, de industrie en andere stakeholders om te zorgen dat beleid relevant blijft en innovatie niet remt, maar juist faciliteert. Met een sterke beleidsmatige ondersteuning kan de GWW-sector een significante bijdrage leveren aan de overgang naar een circulaire economie.

De toekomst van circulair in de GWW-sector

De toekomstvisie voor de GWW-sector in de context van circulariteit is gericht op het overbruggen van de huidige kloof tussen ambitie en realiteit. De kern van deze toekomstvisie ligt in het omarmen van innovatie, het stimuleren van samenwerking tussen alle stakeholders en het creëren van een gunstig beleidskader dat circulaire initiatieven ondersteunt en beloont. Een fundamentele strategie is het bevorderen van onderzoek naar en ontwikkeling van nieuwe materialen en circulaire bouwmethoden. Dit houdt in dat de sector moet investeren in technologische innovaties die het hergebruik en de recycling van bouwmaterialen vergemakkelijken en economisch haalbaarder maken. Daarnaast is het essentieel om educatieve programma's en trainingen te ontwikkelen die professionals binnen de sector de kennis en vaardigheden bijbrengen die nodig zijn voor het implementeren van circulaire principes in hun projecten.

Publiek-private samenwerkingen zullen een cruciale rol spelen in het versnellen van de transitie naar circulariteit. Door middel van dit soort samenwerkingen kunnen overheden en bedrijven middelen bundelen, risico's delen en gezamenlijk werken aan grootschalige circulaire projecten die anders misschien niet haalbaar zouden zijn. Dit soort samenwerkingen kunnen leiden tot innovatieve oplossingen die zowel kosteneffectief als ecologisch verantwoord zijn. Tot slot moet de sector zich richten op het creëren van een markt voor circulaire producten en diensten. Dit omvat het ontwikkelen van incentives voor bedrijven en consumenten om te kiezen voor circulaire opties en het opstellen van duidelijke criteria voor wat circulaire producten en projecten inhouden. Door de vraag naar circulaire bouwpraktijken te stimuleren, kan de GWW-sector een leidende rol spelen in de overgang naar een duurzamere en veerkrachtigere economie. Zo bouwen we samen aan een groener, duurzamer Nederland.