De laatste jaren worden overheidsopdrachten steeds vaker gegund op duurzaamheid in plaats van de laagste prijs. De overheid stimuleert aannemers om de milieukosten te verlagen door in aanbestedingen een extra gunningscriterium te hanteren. Hierbij gebruiken zij de MKI-waarde (MilieuKostenIndicator-waarde) als extra criterium. Voor asfaltmengsels wordt deze waarde uitgedrukt in euro's per ton. Hoe lager de MKI-waarde, hoe minder milieubelastend het mengsel is. Het gaat hierbij niet alleen om de productie, maar om de hele toeleveringsketen. Van de grondstoffenleverancier en de productie tot de uiteindelijke levering aan de aannemer alsmede het recyclen van het asfalt aan het einde van de levensduur. Een voor de hand liggende oplossing voor het verlagen van de MKI-waarde van asfalt is emissievrij materieel zoals elektrische machines. Hiermee kan tevens worden gewerkt in de vele zero-emissiezones die Nederland kent. Klinkt als de perfecte oplossing toch?

Levenscyclusanalyse (LCA) asfalt

De LCA van asfalt bestaatuit vijf fasen: de productiefase (A1-A3), de bouwfase (A4-A5), de gebruiksfase (B), de sloop- en verwerkingsfase (C) en de milieubaten en lasten door verwerking (D). Bij fase A, B en C horen activiteiten die invloed hebben op het milieu. Een aantal asfaltproducenten is in 2020 een traject aangegaan met branchepartner Ecochain. Het doel van het traject: de MKI-waarden van 19 asfaltmengsels berekenen om zo referentiewaarden te creëren voor de rest van de asfaltbranche. In figuur 1 wordt een overzicht gegeven van de MKI-waarden per asfaltmengsel voor elke fase van de levenscyclus (A1 – D).

 Figuur 1. MKI-waarde van 19 asfaltmengsels per levensfase (bron: Rijkswaterstaat)

De belangrijkste bijdrage aan de totale MKI-waarde van asfaltmengsels komt van de grondstoffen (A1). De impact van grondstoffen (A1), grondstoftransport (A2) en productie (A3) vormt 75-88% van de totale impact bij de meeste asfaltmengsels. Opvallend is dat het aandeel van module A1 aanzienlijk kleiner is wanneer gerecycled asfaltgranulaat wordt gebruikt. Het gebruik van 30% gerecycled asfaltgranulaat verlaagt de MKI met 5 tot 10%. Aangezien tegenwoordig tot 70% gerecycled asfaltgranulaat kan worden toegevoegd, betekent dit een daling van de MKI tot wel 25%.  

Emissievrij materieel en de MKI van asfalt

Wanneer we kijken naar de LCA van asfalt wordt al snel duidelijk waarom de inzet van emissievrij materieel slechts een beperkte invloed heeft op de Milieukostenindicator (MKI) van asfalt. Verreweg de grootste bijdrage aan de MKI-waarde komt voort uit de vroege fasen van de productieketen (=productiefase), zoals de winning van grondstoffen (A1), transport (A2) en de productie van bouwmateriaal uit de ruwe grondstof (A3). Deze fasen zijn samen verantwoordelijk voor 75-88% van de totale milieu-impact van asfalt.

Emissievrij materiaal wordt echter voornamelijk ingezet in de bouwfase (A4-A5). Dit is één van de vier fasen waarin milieulasten worden opgenomen, wat betekent dat er in een ideale situatie een reductie van 25% (van de totale milieulasten) kan worden gerealiseerd. Echter leven we niet in een ideale situatie aangezien 75 tot 88% van de totale milieu-impact van asfalt ontstaat in de productiefase. De uitstoot van materieel tijdens de bouwfase is maar een klein gedeelte van de totale milieulasten. Uit onderzoek van TNO blijkt dan ook dat het gebruik van elektrisch materieel voor de aanleg van asfalt zorgt voor een MKI-verlaging van ongeveer 1,5%. Een druppel op een gloeiende plaat vergeleken met de potentiële verlaging van de MKI-waarde door een schonere productiefase.

Aanbevelingen

Om de MKI-waarde voor asfalt effectief te verlagen, moet de wegenbouwindustrie een holistische aanpak omarmen die zich richt op duurzaamheid en innovatie in de gehele productieketen. Ten eerste is het belangrijk om het aandeel gerecyclede materialen te verhogen. Hiermee kan een MKI-verlaging worden gerealiseerd tot 30%. Ook is het van belang dat er wordt gezocht naar alternatieve bindmiddelen zoals het natuurlijke polymeer lignine. Het gebruikelijke bindmiddel – bitumen – is namelijk erg milieubelastend. Het veroorzaakt tot 70% van de MKI-waarde in de productiefase. Met een biobased bindmiddel kan de MKI van asfalt worden verlaagd met 21%. Daarnaast kunnen asfaltproducenten overstappen op schonere brandstoffen, zoals groene energie of waterstof, in hun productieprocessen. Hierdoor kan de emissie in de productiefase drastisch worden verminderd.

Ook innovaties in productietechnieken, zoals de ontwikkeling van Lage Temperatuur Asfalt (LTA) en de Cold Asphalt Recycling Train (CART), zijn belangrijk voor het verlagen van de MKI-waarde. Zo kan LTA deze met 5% doen laten dalen. Deze technologieën helpen niet alleen de energieconsumptie te verlagen tijdens de bouwfase, maar verminderen ook de milieu-impact tijdens de sloop en verwerkingsfase. Bovendien is het belangrijk om de logistiek en het transport van grondstoffen te optimaliseren door efficiëntere routeplanning en het gebruik van emissievrije of emissiearme transportmiddelen. Hier kan emissievrij materieel, in de vorm van elektrische of waterstof aangedreven vrachtwagens, wel een grotere impact hebben op de MKI-waarde.

Tot slot is de overheid aan zet om nieuwe initiatieven te steunen door bijvoorbeeld kritisch te kijken naar de eisen en regelgeving met betrekking tot aantoonbaarheid. Als een nieuw asfaltmengsel eerst 10 jaar moet ergens moet liggen voordat het op grote schaal kan worden toegepast, zal verduurzaming een lange weg blijven.